Tiendesprongen, Reizen in ruimte, tijd en snelheid
Een baanbrekend idee van Kees Boeke
In Tiendesprongen – met een voorwoord van Vincent Icke – vertellen Jos en Henk over Boekes unieke visie op het universum, de tijd en de snelheid. Zij volgen hierbij zijn succesvolle idee van de tiendesprongen: van de eerste tekening, getoond op een onderwijstentoonstelling in 1927 in het Stedelijk Museum, tot de publicaties erover eind jaren 50 en de wereldwijde navolging in de jaren erna.
Er wordt een antwoord gegeven op de vraag of het idee van de sprongen in machten van tien echt wel van Kees Boeke is en op welke wijze hij bij de uitwerking ervan beïnvloed is door beroemde astronomen als Marcel Minnaert en Henk van de Hulst.

In het tweede deel van het boek wordt uitgebreid ingegaan op twee publicaties die Boeke in voorbereiding had, maar nooit zijn verschenen: Tiendetijden en De Grote Wedstrijd – de tiendesprongen, toegepast op tijd en snelheid.

Aan de hand van nog niet eerder gepubliceerd bijzondere archiefmateriaal vestigen Jos en Henk de aandacht op Boekes baanbrekende gedachten, die gerekend mogen worden tot het cultureel erfgoed van Nederland.

Het eerste exemplaar van het boek is op 9 september 2021 in het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis aangeboden aan Robbert Dijkgraaf.

Tegelijk met het boek is bij Walburg Pers een facsimile-heruitgave verschenen van Wij in het heelal, een heelal in ons, het leermiddel waarin Kees Boeke in 40 sprongen de tochten in beeld heeft gebracht tot in de oneindigheid van de ruimte en tot binnen in de kern van een atoom.

In deze lezing wordt aan de hand van het bijzondere beeldmateriaal ingegaan op de wordingsgeschiedenis van de ‘Tiendesprongen’, de leermiddelen die Kees Boeke daarover heeft gepubliceerd en de wereldwijde invloed die zijn idee tot op heden heeft. Daarnaast laten de sprekers ook zien wat de plannen van Kees Boeke waren met de ‘sprongen in tijd en snelheid’.

Enkele citaten:
“Met hun boeiende speurtocht naar de bron van Kees Boekes tiendesprongen onthullen Jos Heuer en Henk Willems de wordingsgeschiedenis van een Hollands wetenschappelijk hoogstandje.”
Daniela Hooghiemstra, oud-werker en auteur van ‘De geest in dit huis is liefderijk. Het leven en De Werkplaats van Kees Boeke (1884-1966)’

“We zien Boekes sprongen van tien nu overal in de wereld. Het is een vast onderdeel in de canon van de moderne wetenschap geworden.”
Robbert Dijkgraaf

“In de loop der jaren zag ik dat zowat iedereen dezelfde reactie op de Tiendesprongen heeft als ik. Vreugde, verwondering, bewondering, en steeds weer die sensatie: zo is het echt, kijk maar. Het is een kunstwerk dat ons universum tastbaar, zichtbaar en daardoor ook begrijpelijk maakt. De ‘Nachtwacht’ van de natuurkunde.”
Vincent Icke
Bekijk hier het verhaal.
Presentatie.

Aan het begin van de 18e eeuw ontspon zich tussen Leibniz en Johan Bernoulli een controverse over de logaritme van negatieve getallen, meer specifiek over log(-1). Tot een tevredenstellend einde aan de discussie kwam het in eerste instantie niet. Ook Euler, en wat later d’Alembert, bemoeiden zich ermee. Ondanks dat Euler een uitweg uit de misère bood via het complexe vlak, laaide de discussie ook later nog een aantal keer op.

Machtige wiskundigen die het niet met elkaar eens zijn is het thema van deze voordracht. Wat zijn hun argumenten en welke verborgen aannamen hanteren ze? Welke lessen kunnen we hieruit trekken voor onszelf en ons onderwijs? Op de achtergrond speelt bovendien de toenemende betekenis van (en vertrouwen in) analytische procedures boven meetkundige.

Materiaal:
Artikel in Pythagoras
Presentatie

Kants beroemde citaat ‘Twee dingen vervullen de geest met steeds nieuwe en toenemende bewondering en eerbied, hoe vaker en langduriger het denken zich ermee bezighoudt: de sterrenhemel boven mij en de morele wet in mij’ vormt de kapstok voor het boek dat Ann Dooms samen met techniek-filosofe Katleen Gabriëls schreef over verwondering als brug tussen wetenschap en ethiek.

In deze lezing kom je te weten hoe onze Melkweg bepalend is geweest voor de huidige opmars van Artificiële Intelligentie, een technologie waarin wetenschap en ethiek onlosmakelijk verbonden zijn, en hoe ondergesneeuwde vrouwelijke wetenschappers onderweg hun stempel hebben gedrukt.

Over Ann:
Ann Dooms behaalde het Doctoraat in de Wiskunde in 2004 en is nu Professor aan de Vakgroep Wiskunde en Data Science (WIDS) van de Vrije Universiteit Brussel (VUB), waar zij de onderzoeksgroep Digitale Wiskunde (DIMA) leidt. DIMA legt de wiskundige fundamenten voor onze digitale wereld, van data-analyse tot (veilige) communicatie. Ann werkt op patroonherkenning voor de analyse van cultureel erfgoed, medische beelden en post-quantum cryptografie. Ze is lid van de wetenschappelijke raad van Defensie en het IEEE comité in Information Forensics & Security, alumna van de Jonge Academie, associate editor van de Journal of Information Security and Applications en mede-oprichtster van het Platform Wiskunde Vlaanderen. Daarnaast is Ann auteur van drie boeken voor het brede publiek en columniste bij EOS Wetenschap en De Tijd.

Materiaal:
Presentatie.

“Machten van 60 – hoe rekenden de Babyloniërs?”

Hoewel het algemeen bekend is, dat de Babyloniërs een getalsysteem gebruikten dat op 60 baseert (“sexagesimaal”), wordt in de literatuur slechts zelden correct uitgelegd, hoe die systeem in de Babylonische praktijk werd gebruikt. In deze voordracht wordt op grond van recente inzichten aan de hand van Babylonische schooltabletten uiteengezet, hoe dit systeem werd onderwezen en waarvoor het in het alledaagse leven werd gebruikt. Daarnaast worden enkele extreme voorbeelden besproken van “number crunching” met sexagesimale getallen door Babylonische geleerden.
Presentatie